Veranderen begint in de ontmoeting
In dit artikel neem ik je in vogelvlucht mee naar filosofen zoals Levinas, Buber en Marcel. We duiken in de werkelijke bron van verandering in organisaties en teams: een verandering in gedrag. Menselijk gedrag vloeit voort uit hoe mensen denken, over zichzelf, de ander en hun werk. Wanneer er iets schuift in wat ze belangrijk vinden, geduld voor hebben, nieuwsgierig naar zijn, dán verschuift er vaak ook iets in het gedrag. Dus waar komen die verschuivingen vandaan? Als je goed kijkt, zul je vaak zien dat de interacties met andere mensen hier een grote rol in spelen. Het interessante is nu dat deze manier van kijken naar veranderen diepe wortels heeft in de filosofie.
De filosofie achter Dialogisch veranderen
Dialogisch veranderen is geen strak afgebakende stroming, maar een verzamelnaam voor werkwijzen bij begeleiding van organisatieontwikkeling, waar diverse denkers bij passen die de menselijke persoon centraal stellen in relatie tot anderen. De mens is in deze visies geen zelfstandig eiland, maar “een wezen dat zichzelf pas ten volle wordt in de ontmoeting”.
Filosofen als Martin Buber, Emmanuel Levinas, Gabriel Marcel springen in het oog als sleutelfiguren binnen deze denktraditie. In hun werk zijn een paar gedeelde overtuigingen terug te zien:
- De ontmoeting tussen mensen is geen middel, maar een doel op zich.
- Waardigheid is geen eigenschap van het individu, maar ontstaat in de manier waarop we elkaar erkennen.
- De ander doet een moreel appel op mij – zonder dat daar regels of systemen aan te pas komen.
Buber, Levias en Marcel
Buber introduceerde het onderscheid tussen Ich-Du en Ich-Es-relaties. In een Ich-Du-relatie ontmoeten mensen elkaar van mens tot mens, in wederkerigheid. Zodra we de ander reduceren tot een rol, een probleem of een doelgroep, ontstaat er een afstand die de wederkerigheid – en dus ook de mogelijkheid tot gezamenlijke betekenisgeving – direct ondermijnt.
Levinas voegt daar een ethische laag aan toe: in de blik van de ander schuilt een appel tot verantwoordelijkheid. Niet omdat het moet, maar omdat het zich aan je opdringt. Deze gedachte past goed bij de rol van begeleiders en facilitators in dialogisch veranderen: niet sturen, maar beschikbaar zijn. Niet overtuigen, maar luisteren. Niet regisseren, maar ruimte scheppen.
Marcel benadrukt het belang van beschikbaarheid en trouw in menselijke relaties. Voor hem is het persoonlijke geen vaststaand gegeven, maar iets dat zich ontvouwt in verbondenheid en wederzijdse aanwezigheid. Hij maakt onderscheidt tussen ‘problemen’ (die objectief oplosbaar zijn) en ‘mysteries’ (waar je alleen deel aan kunt nemen). Verandering binnen organisaties is vaak geen probleem dat je oplost, maar een mysterie dat je gezamenlijk draagt – in zekere zin is dat ook de sfeer waarin dialogisch veranderen zich afspeelt.
Ubuntu: ik ben omdat wij zijn
Naast deze denkers bestaat er nog het Afrikaanse concept van ‘Ubuntu’. Dit is een filosofie die draait om verbondenheid en onderlinge afhankelijkheid. De kern ervan wordt vaak samengevat als: “Ik ben omdat wij zijn.” Het idee is dat iemands menselijkheid alleen volledig tot zijn recht komt in relatie tot anderen. In een context van dialogisch veranderen benadrukt ubuntu dat collectieve wijsheid, zorg en gemeenschap centraal staan. Het moedigt aan om te luisteren met het hart, om elkaar als volwaardige deelnemers te zien, en om verantwoordelijkheid te dragen voor het geheel.
De filosofie van dialogisch veranderen in de praktijk
Als ik deze filosofische grondhouding vertaal naar de praktijk, kom ik tot een andere houding en interventies dan hoe ik het zelf ooit aangeleerd kreeg tijdens mijn studie Bedrijfskunde. Kenmerkend voor Dialogisch veranderen is:
- Niet ‘weten en sturen’, maar luisteren en afstemmen.
- Niet ‘implementeren’, maar betekenis geven in relatie tot elkaar.
- Niet ‘de ander meenemen’, maar jezelf meenemen in het gesprek.
Veranderen wordt zo geen instrumenteel proces, maar een ethisch, relationeel en betekenisvol gebeuren. Geen methode met stappenplannen, maar een uitnodiging tot dialoog waarin iets nieuws kan ontstaan – niet ondanks de verschillen, maar eerder dankzij de verschillen.
Zelf leren Dialogisch veranderen?
Wil je leren hoe je deze filosofie in praktijk brengt met werkvormen, ontwerpen van trajecten en vragen en suggesties die je doet in elk gesprek als organisatieadviseur of procesbegeleider? Kijk dan eens naar het aanbod van trainingen of neem contact op voor maatwerk advies of begeleiding van jouw sessie of verandertraject.
