Bij Dialogisch veranderen is de inzet niet op het organiseren van “zomaar” gesprekken. Het idee is dat er iets bijzonders kan gebeuren in de uitwisseling tussen mensen over een wezenlijk vraagstuk. Door meer te leren van elkaars perspectieven en open te staan voor nieuwe invalshoeken, kunnen de gesprekken werkelijk transformatief worden. Na afloop van een dergelijk gesprek hebben de deelnemers een ander zelfbeeld, een ander beeld van elkaar, een ander beeld van het vraagstuk, of van al deze drie.
Maar wat is er dan gebeurd? Hiervoor wordt de term “generativiteit” gebruikt. Als er wordt gesproken over een generatieve dialoog, wil dat zoveel zeggen als dat de dialoog iets gegenereerd heeft dat er eerder niet was. Zoals nieuwe zienswijzen, nieuwe hoop, nieuw vertrouwen, nieuwe zin in actie, enzovoort. Die generativiteit valt helaas niet zomaar uit de lucht en dat is waar “generatieve vragen” een rol in kunnen spelen.
10 beste tips voor generatieve vragen tijdens sessies en coaching
Om de generativiteit van een leerproces te vergroten, stel ik gerichte vragen en suggesties die creativiteit, nieuwe perspectieven en onverwachte inzichten stimuleren. Hier zijn 10 tips voor gespreksleiders:
1. Stel verrassende vragen
- Introduceer onverwachte vragen: Dit helpt deelnemers om vanuit een geheel nieuw perspectief te kijken. Doorbreek de huidige denktrant bijvoorbeeld met vragen zoals: “Wat zou er gebeuren als alles wat je weet over dit probleem niet waar zou zijn?” of “Hoe zou je dit aanpakken als je geen enkel obstakel had?” of “welke vraag wordt hier niet gesteld”.
2. Vermijd ‘waarom’-vragen
- Gebruik ‘wat’- en ‘hoe’-vragen: ‘Waarom’-vragen kunnen defensief gedrag oproepen en mensen terugduwen in het rechtvaardigen van bestaande patronen. Stel in plaats daarvan vragen als: “Wat is er nu mogelijk?” of “Hoe kun je dit anders benaderen?”
3. Focussen op mogelijkheden en toekomst
- Verleg de focus van problemen naar oplossingen: Vraag bijvoorbeeld: “Wat is er al aanwezig dat je kunt benutten om vooruit te komen?” of “Wat wil je graag creëren in deze situatie?”
- Werk vanuit de toekomst terug: Vraag deelnemers om zich voor te stellen dat ze al succesvol zijn in hun doel en te beschrijven hoe ze daar gekomen zijn.
4. Gebruik metaforen en analogieën
- Vergroot het perspectief door metaforen: Vraag deelnemers om hun uitdaging te beschrijven als een metafoor. Bijvoorbeeld: “Als dit probleem een dier zou zijn, welk dier zou het dan zijn en waarom?” Sporten, automerken of kunststromingen zijn andere metaforen die vaak goed werken.
- Werk met analogieën: Laat deelnemers de situatie vergelijken met iets uit een totaal ander domein. Dit kan nieuwe oplossingen aan het licht brengen die eerder over het hoofd zijn gezien. Een voorbeeld is: “Als het niet je medewerkers, maar je kinderen waren, hoe zou je dan reageren?”.
5. Stimuleer open-mindedness door diverse werkvormen
- Gebruik rolwisselingen: Laat deelnemers vanuit verschillende rollen nadenken over een probleem. Bijvoorbeeld: “Hoe zou een kunstenaar, een ingenieur of een kind deze situatie bekijken?”
- Verander het perspectief: Vraag deelnemers om het probleem vanuit het perspectief van een externe partij te bekijken, zoals een klant, collega of zelfs een buitenstaander.
6. Omarm paradoxen en tegenstellingen
- Stimuleer dubbelzinnigheid: Vraag bijvoorbeeld: “Hoe kun je tegelijkertijd ontspannen en geconcentreerd zijn in deze situatie?” of “Hoe kun je zowel vasthouden aan structuur als flexibel blijven?” Stimuleer hierbij om de paradox te ontstijgen en naar en-en denken te gaan, dus dat het ontspannen juist bijdraagt aan de concentratie, of de structuur de flexibiliteit juist mogelijk maakt.
7. Gebruik stilte en reflectie
- Laat ruimte voor reflectie: Na het stellen van een vraag, geef voldoende tijd voor stilte en diepe reflectie. Dit helpt deelnemers om verder te gaan dan hun gebruikelijke denkpatronen en creatievere antwoorden te vinden. Bewaak hiervoor dat ook andere deelnemers niet te snel hun antwoorden geven, maar dat iedereen echt even kan kauwen op de vraag.
8. Experimenteer en moedig fouten aan
- Creëer een speelruimte voor experimenten: Moedig deelnemers aan om dingen uit te proberen zonder de angst om te falen. Vraag bijvoorbeeld: “Wat zou je proberen als falen onmogelijk was of nooit door iemand gezien zou worden?”
- Vier fouten: Zie fouten als leerkansen. Vraag na een experiment: “Wat kunnen we leren van wat niet werkte?” of “Waarom is het niet nog veel meer mis gegaan?”
9. Verbind leren aan het grotere geheel
- Stel vragen die mensen verbinden met hun waarden en doelen: Zie het leerproces als onderdeel van een groter geheel. Vraag bijvoorbeeld: “Hoe draagt dit bij aan je bredere visie of doel in het leven?” of “Hoe past dit eigenlijk ook bij de ontwikkeling die jij als mens, of de hele maatschappij te maken heeft?”
10. Stel geen vragen, maar reik ze aan
- Faciliteer het denkproces van de ander(en): Stel de vragen in eerste instantie niet omdat je zelf nieuwsgierig bent naar het antwoord, maar wees dienstig aan de zoektocht van de ander. Reik je vragen aan, maar laat de ander zelf beoordelen of hij de vraag aanneemt. Stel bijvoorbeeld twee verschillende vragen en laat de ander zelf kiezen met welke vraag hij verder wil. Of stel een halve vraag zonder de zin af te maken. De ander kan de zin dan afmaken op zijn eigen manier.
Met welke generatieve vraag moet je beginnen?
Okay, tien mooie tips, maar welke tip moet je dan op welk moment volgen, vraag je je misschien af. Stilte is een goed begin. In de stilte krijgt niet alleen de ander ruimte voor zijn of haar creativiteit, maar jij ook. Luister dus gewoon maar eens om naar wat de ander zegt en wat je jezelf hoort denken. De generativiteit is immers vooral ook een relationeel proces dat in interactie kan ontstaan. Je moet er dus ook samen voor open staan. Laat je dus verrassen door waar de ander mee komt én door wat er in jezelf boven komt drijven.
Zelf leren Dialogisch veranderen?
Wil je niet alleen lezen over de generatieve vragen, maar ook zelf ervaren hoe je ze stelt? Kijk dan eens naar het aanbod van trainingen of neem contact op voor maatwerk advies of begeleiding.
